‘Toen wij als jonge pubers opgroeiden in Blackpool betekende muziek: David Bowie uit de radio, Top of the pops. Iets van “a 1000 miles away”’, vertelt John Robb, zanger van de punkband The Membranes en bekend Brits popjournalist. Maar punkrock veranderde dat. ‘De eerste “independent” plaat die wij hoorden – “Buzzcocks spiral scratch” – leerde ons dat wij ook een gitaar konden pakken en konden beginnen.
Hetzelfde gold voor de fanzines die verschillende punkbands maakten. Wij realiseerden ons dat wij ook een blad konden maken.’ Op donderdag 15 en vrijdag 16 mei was Robb in Rotterdam en Leiden om op te treden met zijn band en een lezing te geven over de fanzinecultuur; o.a. in het kader van de themamaand over ‘independent publishing’ in WORM. Punkzines als godfathers van de independent magazines.
‘Het eerste fanzine die we in handen kregen, was Sniffin’ Glue gemaakt door Mark Perry’, vertelt Robb. ‘Handgeschreven koppen en briljante, slordig getypte teksten met veel humor. Voor mij is dit nog steeds de basis van de fanzine-subcultuur en misschien wel net zo invloedrijk als “Anarchy in de UK” van de Sex Pistols was voor de muziek.’
‘In 1976 begonnen wij ons eigen fanzine, Rox. Ik schaam me nu een beetje voor deze nogal slechte titel; het was een verwijzing naar de knalroze zuurstokken (rocks) die je overal in Blackpool kunt krijgen [klassiek snoepgoed in Britse badplaatsen, EB].’ Het fanzine van Robb en zijn vrienden was uiteraard – net als Sniffin’ Glue en alle andere punkzines – een gefotokopiëerd kunststukje. Robb: ‘Ah, de Xerox-machine: een belangrijk symbool van de punk. Wat een geweldig lied is dat van Adam and the Ants: Xerox machine. Xerox, het woord is zelfs een beetje punk met die X-en.’
We deden maar wat Nu is het zo normaal, zegt Robb: bloggen, je eigen website maken. Maar toen was het een revolutie. In iedere stad of dorp, maakten jongeren hun eigen fanzines. Met handgeschreven en getypte teksten, zelfgetekende cartoons en illustraties, amateuristische foto’s. Robb: ‘Wij hadden de ballen verstand van ontwerpen. We couldn’t even do grammar properly, for gods sake. Je leerde het te doen in je eigen stijl. We hadden een hekel aan witruimte. Als er ook maar een centimeter leeg dreigde te blijven, vulden we die met een cartoon of illustratie. Wat ook typerend was voor onze punkblaadjes was de “cut-n-paste”. We verknipten teksten en afbeeldingen uit andere tijdschriften en cultuuruitingen en plakten ze in een andere volgorde of een andere vorm in ons blad.’
Toen John Robb in de jaren ’80 voor commerciële kranten en muziekbladen ging schrijven, waren er twee bloedgroepen op de redacties: de echte journalisten en de jongens die uit de fanzine-scene kwamen, vertelt hij. ‘Zoals de meeste punkbands ongeschoold waren in het maken van muziek, waren wij dat ook in journalistiek of bladenmaken. We deden maar wat. Voor ons stond voorop: creëren en communiceren. En dat vind ik nog steeds mooi aan de punktijd: het podium was voor iedereen.’
Plastic tasje met zines Als je een punkbandje had, schreef je brieven aan alle fanzines of ze je wilden adverteren en of ze een optreden voor je konden regelen, vertelt Robb. ‘We gingen naar de goede muziekwinkels zoals Rough Trade in Londen en Probe in Liverpool. Daar lagen alle fanzines op de toonbank. Wij kochten ze allemaal en schreven brieven aan ze. John Peel [een bekende BBC-radio DJ en voorvechter van alternatieve muziek, EB] las in zijn uitzendingen ook de adressen van fanzines voor.
‘Tijdens elke gig liepen er jongens door de zaal met plastic tasjes met fanzines, die ze verkochten; voor zo’n 30p per stuk. Meestal hadden ze iets van 50 stuks van hun eigen fanzine bij zich, 10 stuks van een bevriend bandje en 10 stuks van weer een andere.’ In 1982 was The Membranes een cultband waar zo’n 100 man per avond op af kwamen. Robb: ‘Als iemand ons optreden goed vond, nam hij een paar van onze fanzines mee. Die deelde hij weer uit onder zijn vrienden. Met een beetje geluk kwam daar dan weer een nieuw optreden uit.’
Dagen in een telefooncel Robb: ‘Onze band was echt Do-It-Yourself. Nu zeggen bands ook wel eens dat ze DIY zijn, maar dan hebben ze iemand die hun PR doet. Wij deden het écht zelf. En dat was echt niet zo romantisch; om niet te zeggen strontvervelend. Hele dagen stonden wij in een telefooncel venues te bellen of we er een gigmochten doen. De vader van een vriend van ons werkte in een ijzerfabriek. Hij gaf ons washers, ijzeren schijfjes, die dezelfde afmeting hadden als een muntje van 10p, die we nodig hadden voor de telefooncel. Zo konden we de venues in ieder geval gratis bellen.’
Later glossies Sommige fanzines zijn later glossies geworden, zoals Jamming, vertelt Robb. 
Of bekende cartoonbladen, zoals Viz. Een groot aantal van de fanzine-makers zijn bekende journalisten en bladenmakers geworden, zoals James Brown die later het lad mag (jongensblad) Loaded lanceerde. Of Jon Savage die voor o.a. The Face ging werken en het prijswinnende boek England’s Dreaming over de Sex Pistols schreef.
Robb zelf ging eind jaren ’80 voor Sounds schrijven en voor Melody Maker. Hij heeft meerdere bestsellers over bands en muzikale stromingen op zijn naam staan, waaronderThe Stone Roses and the Resurrection of British Pop. Tegenwoordig schrijft hij ook voor The Sunday Times, The Observer, The Guardian, The Independent, de daklozenkrant The Big Issue en in een aantal buitenlandse magazines. En nog steeds koestert hij veel liefde voor de fanzines. ‘Mensen zeggen vaak tegen mij: ik heb een doos met 30 fanzines op zolder en ik kan er geen afstand van doen. Ik begrijp dat. Ik heb laatst al mijn fanzines ingescand om op mijn website te zetten. Ik vind het echt kunstwerkjes. Het gaat er nu voor mij ook niet meer zo om wat we schreven, maar meer hoe ze eruit zagen. Wij hadden echt onze eigen stijl.’
John Robb in 1989.
Napster nostalgia Maar Robb hangt niet aan het verleden. ‘Veel mensen krijgen tranen in hun ogen van die tijd. Zijn nostalgisch over hoe langzaam alles ging. Dat ze soms maanden bezig waren om een lp in handen te krijgen. Haha, er zijn zelf mensen die misty eyed worden van Napster-nostalgie, omdat het een uur duurde om een liedje te downloaden. Ik niet. Ik houd van de digitale snelheid van nu. Als we onze gedrevenheid, tomeloze energie en hyperactiviteit destijds hadden kunnen combineren met de snelheid van nu, we could have brought the state down.’
John’s favoriete fanzine’s
Kill your pet puppy ‘Een steengoed blaadje van Jon Savage. Hij bracht de lay out van de fanzines op een hoger plan, maakte gebruik van extreme cartoons en illustraties. Een blad met een extreme attitude.’
Vague ‘Een van de beste fanzines van de vroege jaren ’80 post punk scene. Vague – gemaakt door Tom Vague – was een dik blad met enorm lange road stories, verhalen over bandjes, kraken, Apocalyse Now. Vague voelde radicaal en gevaarlijk en diende als een soort gids voor een punklifestyle. Tom Vague kon werkelijk geweldig schrijven. Mijn favoriete verhaal is een 7 pagina’s tellend artikel waarin hij een tour beschrijft met Adam and the Ants, voordat ze een commercieel succes werden. Toen waren ze een van de meest extreme cultbands om fan van te zijn.’
Attack On Bzag ‘Briljante cut and paste-graphics, guerilla lay out and een 24/7 lifestyle die een voorbeeld werd voor de hele scene.’
Op zijn website Louder than war.com vind je John Robb’s top 10 van beste fanzines.