Rutte was daar, zoals we weten, om zijn ontslag in te leveren, nadat de Nederlandse Belastingdienst bijna tien jaar lang onschuldige gezinnen had vermorzeld. Geen rechter, geen minister en ook geen premier trouwens, had daar een stokje voor gestoken. 

Er is zeker één afdeling waarin Rutte bescheiden is: idealisme. Geperfectioneerd nihilisme, noemt politiek commentator Marc Chavannes het. Rutte, schrijft hij, runt Nederland als een bedrijf. En voor de uitvoeringsinstanties zijn de burgers klanten geworden, die in principe niet te vertrouwen zijn. De Nederlanders hebben het zich aan laten leunen, omdat het ondertussen wel een behoorlijk winstgevend bedrijf was.

Maar na tien jaar Rutte betalen de Nederlanders mogelijk de prijs. Nederland begint als land minder veilig aan te voelen voor zijn inwoners. Zeker nu er weer een nieuw rapport is verschenen waaruit blijkt dat nog veel meer burgers in de knel raken in de raderen van nog veel meer instanties.

Dit wegkwijnende gevoel van veiligheid is natuurlijk de perfecte voedingsbodem voor populistische politici. Met de Nederlandse verkiezingen op 17 maart in het verschiet, verschijnen er steeds meer van hen op het toneel, wat gouwe ouwe Geert Wilders aanzette tot het schrijven van zijn meest extremistische programma tot nu toe.

Maar er is een tegengif. Twee parlementsleden speelden een cruciale rol bij het aan het licht brengen van de zaak van de gedupeerde families. Jarenlang waren Pieter Omtzigt (CDA) en Renske Leijten (SP) aan het prikken en porren, onderzoeken en actie voeren, en vele, vele vragen aan het stellen over de zaak.

Volgens schrijver en columnist Bas Heijne is dit precies het soort politici dat we nodig hebben. In de uitzending van Nieuwsweekend (Radio 1) op 9 januari betoogt hij dat steeds meer mensen het politieke establishment wantrouwen en naar blijkt uit de Toeslagenaffaire, hebben ze daar aanleiding toe. Hij stelt dat we hardwerkende, kritische politici nodig hebben die vanuit betrokkenheid de overheid en haar instituten ter verantwoording roepen. Politici die handelen vanuit compassie en gemeenschapszin en niet uit een narcistische roep om aandacht.

Hij zegt over Pieter Omtzigt: ‘Hij wil het vertrouwen in de overheid herstellen en dat doet hij door zich heel kritisch op te stellen. Niet door de overheid te verwerpen en op de radicale tour te gaan, maar door de punten op de i te zetten en door politici echt aan hun beloftes te houden en te controleren.’ Later in het gesprek zegt hij: ‘Ik zie niet zoveel anderen politici die dit probleem op een reële manier adresseren en niet alleen op een retorische manier.’

Het betoog van Heijne op Radio 1 raakte me op allerlei manieren. Zoals velen maak ik me zorgen over de opkomst van populisme en rechts-extremisme. Ook ben ik al enige jaren fan van de uitgesproken, activistische politicus Omtzigt. Daarnaast sprak het me erg aan dat Heijne pleit voor politici die tussen de mensen staan en kritisch zijn vanuit betrokkenheid. Dat is precies wat we nodig hebben in een maatschappelijk, economisch en politiek systeem waarin mensen voortdurend als klanten of, erger nog, als ‘resources’ (grondstoffen) worden beschouwd. Waar mensen vaak worden gerespecteerd en gewaardeerd in woorden, maar veel minder vaak in daden.

Maar wat mij vooral aansprak, is het optimisme dat spreekt uit de woorden van Heijne. Het is gemakkelijk om soms het vertrouwen in de politiek te verliezen. Om lichte paniek te voelen over de opkomst van het populisme, vooral met de toename van complotdenkers en feitenvrije politiek. Maar Bas Heijne wijst ons de weg uit het moeras. Hij laat ons zien hoe politici, die werken vanuit een gevoel van mede-menselijkheid en bereid zijn zich daarvoor uit de naad werken, ons vooruit kunnen helpen.

Ook hij laat ons zien hoe wij, als we ons vertrouwen in democratie en rechtvaardigheid niet verliezen en onze toevlucht niet zoeken tot hen die ons ‘de goeie ouwe tijd’ beloven, maar we deze menselijke, hardwerkende politici (h)erkennen en op hen stemmen, ons dit vooruit kan helpen. En hij laat ons zien hoe het besef dat wij de samenleving ZIJN en wij die politici KUNNEN ZIJN, ons vooruit kan helpen. En dat we op die manier samen toch echt verandering teweeg kunnen brengen.

De waarden die Heijne uitdraagt, zijn waarden die de kern vormen van mijn activistische communicatie: gemeenschap, mede-menselijkheid, tussen de mensen staan, een stem geven aan de onderstroom en een grote dosis optimisme.

Er is echter een belangrijk verschil tussen wat Omtzigt doet en mijn activistische communicatie. Ik werk over het algemeen in een context waarin we verandering aantrekkelijk, leuk en verleidelijk kunnen maken. Waar we de kunst en creativiteit kunnen gebruiken om de stem van de onderstroom naar boven te halen. In het geval van de hardwerkende politici als Pieter Omtzigt en Renske Leijten is er geen lol of verleiding voor de slachtoffers. Er is alleen gerechtigheid. Voor zover ze die krijgen…

Je kunt de uitzending van Nieuwsweekend hier vinden. Het interview met Bas Heijne vindt plaats tussen 0:45:59 -1:01:53.