De flash crash van 6 mei 2010 is misschien wel de meest griezelige beurscrash die Wallstreet ooit heeft meegemaakt. Vanaf 14:42 uur kelderden de aandelen zonder aantoonbare reden in drie minuten tijd duizend punten. Daarna herstelden de koersen zich wonderbaarlijk alsof er niets was gebeurd. Maar beurshandelaren, toezichthouders, journalisten en alle andere waarnemers bleven lijkbleek achter. Niemand had enig idee wat zich zojuist had afgespeeld.
Twee jaar later is de ware toedracht nog steeds onduidelijk, maar Tegenlicht maakte in de tussentijd de adembenemende en prijswinnende documentaire Money & Speed: Inside the Black Box voor de televisie en iPad. De documentaire legt de financiële dynamiek achter de flash crash bloot en belicht de extreme mate waarin de financiële wereld is gedigitaliseerd. De beurshandel is – in de woorden van Tegenlicht – veranderd van ‘een netwerk van gereguleerde handelsvloeren in een netwerk van zwarte dozen. Een netwerk dat niet transparant is en waarin gehandeld wordt met de snelheid van het licht. […] een door machines aangestuurd organisme met niemand aan het roer.’ Zelfs toezichthouders of financiële experts hebben geen idee wat er zich binnen deze zwarte dozen afspeelt. Maar door gesprekken met de direct betrokkenen en een minutieuze visuele analyse van de handelsdata van de flash crash probeert Tegenlicht in de zwarte dozen te kijken en te begrijpen wat daar precies gebeurt.
De documentaire Money & Speed is misschien wel het mooiste voorbeeld van het belang en de kracht van datajournalistiek. In een wereld waarin het financiële systeem zo is gedigitaliseerd, maar ook de werkstromen van het openbaar bestuur en de publieke besluitvorming steeds verder digitaliseren, loopt de journalist het risico de macht niet meer voldoende te kunnen controleren. Tenzij hij zich bekwaamt in het vergaren en combineren van digitale data, daar patronen in te ontdekken en conclusies aan te verbinden.
Maar het is niet alleen een kwestie van ‘moeten’; ook van toegenomen mogelijkheden. Per dag worden er volgens Simon Rogers, datajournalist van The Guardian, 2,5 quintiljoen (tien tot de macht dertig) bytes aan data gegenereerd; een zee aan informatie die journalisten eerder niet tot hun beschikking hadden. Het team achter Powermapping, een van de eindprojecten van de journalistieke masterclass Curating Reality, georganiseerd door het (inmiddels met opheffing bedreigde!) Mediafonds en Sandberg Instituut, verwoordt het op hun webpage alsvolgt: ‘Social media maken het voor ons mogelijk PR-managers te omzeilen en direct door te dringen tot de werkvloer. Whistleblower websites (zoals WikiLeaks) laten ons meelezen in eerder goed verborgen gehouden correspondentie. CV-sites (zoals LinkedIn) verschaffen een schat aan persoonsinformatie. En ook geografische en logistieke informatie zijn online te vinden.’ De masterclass Curating Reality werd dit jaar voor de achtste keer georganiseerd en had – net als in 2010 – als onderwerp ‘nieuwe tools voor onderzoeksjournalistiek’, zoals datajournalistiek. [http://curatingreality.nl/]
Het is onontkoombaar voor journalisten om zich te verdiepen in datajournalistiek. Het wordt – een beetje hijgerig – ook wel de ‘journalistiek van de toekomst’ genoemd, maar in een gedigitaliseerde wereld – lees: nu al – is het simpelweg een onmisbare tool voor een journalist. Of zoals Simon Rogers zegt: ‘Nu ben je nog datajournalist, straks ben je gewoon journalist.’ Maar voor de huidige generatie journalisten – niet altijd even technisch onderlegd – is het niet meteen klip en klaar hoe hiermee aan de slag te gaan. Hoe boor je die immense zee aan data aan? En hoe haal je er relevante verhalen uit?
Het begint toch gewoon – zoals ieder journalistiek project – met een goede vraag. Daarna is het zaak de krachten te bundelen met specialisten van andere disciplines, om te beginnen een aantal webtechneuten of hackers en daarnaast vormgevers, illustratoren of infographic ontwerpers. Ook bij Curating Reality worden mediamakers en vormgevers aan elkaar gekoppeld. Dimitri Nieuwenhuizen, het creatieve brein achter Lustlab, een laboratorium voor nieuwe vormen van communicatie, en een van de begeleiders van Curating Reality: ‘Je hebt een interface nodig om de data op internet te kunnen ontsluiten en te interpreteren. Teams van gemengde disciplines kunnen deze nieuwe interfaces ontwikkelen. Daarna moet je de data bovendien in een vorm te gieten die het het verhaal vertelt en begrijpelijk is voor de gebruiker. Makers en vormgevers van informatie hebben elkaar meer nodig dan ooit te voren.’ [http://lustlab.net/%5D
En inderdaad, overal verbinden journalisten, internetbuffs en vormgevers hun krachten.‘Datajournalistiek’ is hét buzzwoord van 2011 en 2012. In november 2011 brachten regionale dagbladen De Stentor en Twentse Courant Tubantia journalisten, programmeurs en studenten bij elkaar in het evenement Regiohack.
Weblog Sargasso en ANP hielden in maart 2012 een hackdag met deskundigen, journalisten, programmeurs en (web)designers om te kijken waar de klappen van de crisis vallen. Het Centrum voor Communicatie & Journalistiek organiseerde in april een sessie ’datamartelen’. Jerry Vermanen is in maart begonnen als datajournalist bij Nu.nl. En RTL Nieuws werkt aan een dataportaal geïnspireerd door Datablog en de Datastore van The Guardian. Om een paar initiatieven te noemen. [http://www.guardian.co.uk/news/datablog]
Tips om meteen aan de slag te gaan:
- Download het gratis boekje met artikelen over datajournalistiek van Jerry Vermanen en volg de artikelen op De Nieuwe Reporter [http://www.denieuwereporter.nl/2012/05/gratis-e-book-verzameling-artikelen-over-datajournalisiek/] en [http://www.denieuwereporter.nl]
- Ga naar de gratis webversie van het Data Journalism Handbook [http://www.datajournalismhandbook.org/1.0/en/]
- Word vrienden met een hacker. Bijvoorbeeld tijdens een meetup van /dev/haag, een netwerk van coders, hackers, kunstenaars, designers en andere creatieven [http://www.devhaag.nl/]
- Bel bevriende vormgevers of ze in zijn voor een project met jou en je hacker.
- Vermijd stommiteiten en doe de online cursus wiskunde voor journalisten [http://www.newsu.org/courses/math-journalists]
- Bekijk de lijst van kant en klare datajournalistieke tools. Misschien heb je er wat aan. http://www.jerryvermanen.nl/datajournalismlist/
- Bedenk een journalistieke vraag en ga lekker aan de slag.
Dit artikel verscheen eerder op: Bedrijfsjournalistiek.nl